Жасанды интеллект (бұдан әрі – ИИ) талдамалық мүмкiндiктердi жақсарту және шешiмдер қабылдау процестерiн жетiлдiру есебiнен тәуекелдердi басқарудың дәстүрлi әдiстерiн қайта құра отырып, банк секторында түрлендiрушi күш ретiнде барған сайын танылады. Зерттеудің мақсаты – Қазақстанның жетекші банктеріндегі ЖИ енгізу деңгейі мен тиімділігін салыстыруға мүмкіндік беретін Жасанды интеллект тәуекелдерін басқару индексін (AI Risk Management Index, ARMI) әзірлеу болып табылады. Зерттеу әдіснамасы бес нормаланған құрамдастан тұратын композиттік ARMI индексін құруға негізделген: модельдердің дәлдігі (A), тәуекелдерді қамту (C), интеграция тереңдігі (I), интерпретациялануы (X) және тиімділігі (E). Әр құрамдасқа сәйкесінше салмақтық коэффициенттер берілді (0.25; 0.20; 0.20; 0.15; 0.20), бұл жиынтық ARMI көрсеткішін есептеуге мүмкіндік берді. Эмпирикалық (иллюстрациялық) деректер Қазақстанның үш ірі банкін қамтиды: Kaspi Bank, ForteBank және Halyk Bank. Есептеулер нәтижесінде Kaspi Bank ең жоғары ARMI көрсеткішін (0.75) көрсетті, одан кейін ForteBank (0.71), ал Halyk Bank (0.56) айтарлықтай артта қалды. Kaspi Bank-тің ең күшті жақтары – ЖИ технологияларының жоғары дәлдігі мен интеграция тереңдігі. Зерттеу нәтижелері ЖИ белсенді енгізілуі болжамдардың дәлдігін арттыруға, операциялық шығындарды азайтуға және тәуекелдерді басқарудың проактивті мәдениетін дамытуға ықпал ететінін көрсетті. Сонымен қатар негізгі мәселелер де анықталды – жекелеген тәуекел домендерінде ЖИ қолданудың шектеулігі мен алгоритмдердің ашық еместігі. Ұсынылған ARMI индексі Қазақстан банктерінің цифрлық жетілу деңгейін мониторингтеуге, сондай-ақ қаржы секторында ЖИ дамытудың мемлекеттік саясатын қалыптастыруға пайдаланылуы мүмкін.

Ауылдағы кедейлік пен еңбек миграциясы қала мен ауыл арасындағы кеңістіктік теңсіздіктің ерекшеліктерін анықтайтын өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық құбылыстар болып табылады. Олардың өзара ықпалы ауыл тұрғындарының ресурстарға, инфрақұрылымға, еңбек нарығына және әлеуметтік қызметтерге шектеулі қолжетімділігі арқылы көрінеді, бұл көші- қон ағынын ынталандырады және сонымен бірге осалдықтың жаңа нысандарын тудырады.Мақаланың мақсаты – ауылдағы кедейшілік және еңбек миграциясы ұғымдарына кешенді теориялық талдау жасау, осы құбылыстарға ғылыми көзқарас эволюциясының негізгі кезеңдерін анықтау және одан әрі зерттеуді қажет ететін аналитикалық олқылықтарды анықтау. Зерттеудің әдіснамалық негізін тарихи-логикалық, жүйелік және салыстырмалы- тарихи тәсілдер, сондай-ақ талдау мен синтез, жіктеу және құрылымдық-функционалдық талдау әдістері құрайды.Осы әдістердің негізінде классикалық, эгалитарлық, әлеуметтанулық және мультидисциплинарлық мектептердің теориялық тұжырымдамалары жүйелендірілді. Талдау нәтижелері ауылдық кедейшілік феноменін және оның көші-қон үдерістерімен өзара байланысын түсінудегі тұрақты заңдылықтарды анықтауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, зерттеу бұл құбылыстардың көпөлшемді сипатын осалдық, әлеуметтік оқшаулану және депривация категориялары арқылы айқындауға мүмкіндік берді. Ауылдық кедейшіліктің гендерлік аспектісіне ерекше назар аударылып, ол ерлер мен әйелдердің ресурстар мен жұмыспен қамтылуға тең емес қолжетімділігін көрсетеді. Болашақта әртүрлі көші-қон түрлерінің үй шаруашылықтарының кедейшілік деңгейінің динамикасына әсерін бағалауға бағытталған салыстырмалы эмпирикалық зерттеулер жүргізу, сондай-ақ гендерлік айырмашылықтарды ескеретін көпөлшемді ауылдық кедейшілікті өлшеудің әдістемелік тәсілдерін әзірлеу өзекті болып табылады.

Цифрландыру құрылымдық өзгерістердің негізгі факторы және тұрақты экономикалық өсудің көзіне айналып, өнімділіктің, жұмыспен қамтудың және инвестицияның жаңа параметрлерін айқындайды. Зерттеудің мақсаты – халықтың цифрлық сауаттылық деңгейі, ұйымдарда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (бұдан әрі – АКТ) пайдалану мен макроэкономикалық көрсеткіштер арасындағы өзара байланысын анықтау. Зерттеу барысында жеті көрсеткіш пайдаланылды, олардың екеуі цифрлық дамуды (халықтың цифрлық сауаттылық деңгейі және ұйымдарда АКТ пайдалану), ал бесеуі экономикалық динамиканы (ЖІӨ, негізгі капиталға инвестициялар, нақты еңбекақы индексі, жұмыссыздық деңгейі және бір жұмыспен қамтылған адамға шаққандағы қосылған құн) сипаттайды. Талдау нәтижелері халықтың цифрлық сауаттылығының өсуі негізгі экономикалық көрсеткіштермен өте жоғары оң корреляцияға ие екенін көрсетті: ЖІӨ-мен (r = 0,934), негізгі капиталға инвестициялармен (r = 0,909) және бір жұмыспен қамтылған адамға шаққандағы қосылған құнмен (r = 0,947). Ал ұйымдарда АКТ пайдалану ЖІӨ (r = –0,205) және инвестициялармен (r = –0,180) әлсіз және ішінара теріс байланыс көрсетеді, бұл адами және технологиялық капитал арасындағы құрылымдық алшақтықты бейнелейді. Осылайша, 2018–2024 жылдар аралығында цифрландыру макроэкономикалық өсудің тұрақты факторы болып, онда шешуші рөлді адами капитал атқарды. Цифрлық трансформацияның тиімділігін арттыру үшін АКТ-ны бизнес-процестерге тереңірек енгізу, инфрақұрылымды дамыту және ұйымдардың басқарушылық жетілу деңгейін күшейту қажет.

Діни және мәдени туризм мұраны сақтау мен қонақжайлылық пен креативті қызметтер саласының өсуін үйлестіретін дестинацияларды дамытудың стратегиялық құралы ретінде қарастырылады. ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енген Қожа Ахмет Ясауи кесенесі орналасқан Түркістан (Қазақстан) қасиетті орталықтың тұрақты сұраныс пен жергілікті қызмет көрсету экономикасына әсерін көрсететін көрнекі мысал болып табылады. Мақалада аралас әдіснама қолданылады: туризм мен орналастыру бойынша ресми статистикалық деректерге, келушілердің цифрлық тіркеу журналдарына, айлық және тоқсандық қатарларға негізделген сандық талдау; жартылай құрылымдалған сұхбаттардан алынған сапалық деректер; басқарушылық құжаттаманы талдау. Зерттеудің кеңістіктік фокусы – қасиетті орталық пен оған іргелес қызмет көрсету кластерлері; талдау кезеңі 2018–2025 жж. қамтиды. Маусымдық қатысу профилі екі шарықтау кезеңімен және «аралық» айлармен сипатталады, осы кезеңдерде туристік өнімдерді бағдарламалау және топтамалау келушілердің орташа болу ұзақтығын арттырып, жүктемені теңестіреді. Келушілер ағынының ең жоғары шоғырлануы тар аймақтар мен уақыттарда байқалады; уақыттық слоттарды, алдын ала брондау мен «тыныш сағаттарды» енгізу келушілердің тәуліктік санын азайтпай, олардың біркелкі таралуына ықпал етеді. Қызмет көрсету нысандарының ең жоғары шоғырлануы қасиетті орталық маңында байқалады; экскурсиялар, қолөнер, гастрономия және шағын орналастыру салаларында шағын және орта бизнес (ШОБ) басым. Саясаттың басым бағыттарына келушілер ағынын басқару құралдарын институционалдандыру, мұраны түсіндіру және көптілді контентті дамыту, «тәжірибе белдеуі» шегінде ШОБ әлеуетін қолдау және әкімшілік деректерді интеграциялау арқылы тұрақты мониторинг жүргізу жатады. Мұндай конфигурация мұраның тұтастығын сақтауды Түркістан қонақжайлылық индустриясының орнықты нәтижелерімен үйлестіреді.

Еңбек нарығындағы гендерлік теңсіздік мәселесі адами капиталды толық пайдалануды және тұрақты экономикалық өсудің әлеуетін шектейтін маңызды әлеуметтік-экономикалық фактор болып қала береді. Зерттеудің мақсаты – жалақыдағы гендерлік айырмашылықтың динамикасын бағалау және оның ЖІӨ мен инфляциямен өзара байланысын эмпирикалық тұрғыдан тексеру 2019– 2023 жж.. Әдістемелік негіз ретінде дескриптивтік және салыстырмалы статистикалық талдау, жалақыдағы гендерлік айырмашылық коэффициентін (GPG) есептеу, сондай-ақ айырмашылық деңгейі мен макроэкономикалық көрсеткіштер арасындағы тәуелділікті айқындауға бағытталған корреляциялық-регрессиялық талдау қолданылды. Бастапқы деректер ретінде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика бюросының мәліметтері, ресми жинақтар мен ерлер мен әйелдердің орташа жалақылары бойынша ашық дереккөздер пайдаланылды. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, 2019 жылы әйелдердің жалақысы ерлерге қарағанда орта есеппен 24–27 % төмен болды, ал 2023 жылға қарай айырмашылық 21 %-ға дейін қысқарды, бұл табыстардың біртіндеп жақындағанын білдіреді. Дегенмен, кейбір салаларда (құрылыс, өнеркәсіп, қаржы) айырмашылық 30 %-дан асады, ал білім беру және денсаулық сақтау сияқты әлеуметтік бағыттағы салаларда ол 15–18 %-ға дейін төмендеді. Талдау нәтижесінде ЖІӨ динамикасы мен гендерлік айырмашылық деңгейі арасында орташа теріс корреляция анықталды (r ≈ –0.45), бұл табыс теңдігінің экономикалық жағдайға ішінара тәуелді екенін көрсетеді. Сонымен, оң үрдістерге қарамастан, гендерлік теңсіздікті жою үшін жалақының ашықтығын арттыруға, әйелдердің жоғары жалақылы секторларға қолжетімділігін кеңейтуге және инклюзивті корпоративтік мәдениетті қалыптастыруға бағытталған кешенді әлеуметтік саясат қажет.