Қазақстан өңірлерінің экономикалық әлеуетін бағалау

Мақалада ҚР өңірлері экономикасының қазіргі жай-күйін мұқият талдау және жекелеген өңірлердің қарқынды дамуын тежейтін проблемаларды анықтау және оларды еңсеру үшін ұсынымдар мен ұсыныстар әзірлеу мақсаты қойылды. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай индикаторлар таңдалды: 1) жалпы өңірлік өнімнің өсу қарқыны; 2) жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнімнің өсу қарқыны; 3) өңірлерді жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің өсу қарқыны бойынша топтастыру; 4) әрбір жұмыспен қамтылған қызметкерге шаққандағы жалпы қосылған құн; 5) ҚР ЖІӨ-дегі жалпы өңірлік өнімнің үлес салмағы; 6) халық табысының өсу қарқыны. Зерттеулер экономикалық талдау және синтез, статистикалық деректердің статистикалық-экономикалық, есептік-конструктивтік және экономикалық интерпретациясы әдістемелерін пайдалана отырып орындалды. Бастапқы статистикалық деректер өңделіп және олардың түпкілікті мәндері кестелік нысанда рәсімделді, көрсеткіштер топтастырылып және оларға қажетті экономикалық қорытындылар жасалды. Зерттеулердің ақпараттық базасын "Ұлттық статистика бюросы", ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің деректері құрады. ҚР өңірлері жалпы қосылған құнның өсу қарқынына қарай топтарға жіктелген, өңірлерді ҚР ЖІӨ-ге қосқан үлесі бойынша саралау мақсатында ҚР жалпы ішкі өнімінің құрылымындағы жекелеген өңірлердің үлес салмағы есептелген. Жекелеген өңірлер экономикасының дамуын тежейтін экономикалық факторлар анықталды және осы кедергілерді еңсеру үшін ұсыныстар берілді. Мәселен, артта қалған және орташа көрсеткіштері бар өңірлерді қарқынды дамыту үшін олардың арасындағы салааралық және өңіраралық экономикалық байланыстарды жақсарту ұсынылады. Осыған байланысты ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындаумен, сақтаумен және өңдеумен айналысатын салалардың даму қарқынының төмен дәрежеде болуы, салалараралық қатынастардың өзара үйлесімінің жеткіліксіз екендігін айқындап отыр. Бұл мәселе, әсіресе елдің оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарына қатысты. Агроөнеркәсіптік кешенді тасымалдау, сақтау және қайта өңдеу саласына материалдық-техникалық және қаржылық қаражатты көбірек салу ұсынылады.

1. Tokayev Kassym-Jomart. "To fight poverty and not to deprive the regions of Kazakhstan of the budget."(In Russ.) https://ru.sputnik.kz/20220111/Tokaev-rasporyadilsya-borotsya-s-bednostyu-i-ne-obdelyat-byudzhetom-regiony-Kazakhstana-19112317.html

2. Kireyeva A.A., Nurlanova N.K., Kenzhegulova G.K., Kenzheali Y. Assessment of the Level of Depression and Vulnerability of Settlements: on the Example of the Regions of Western Kazakhstan// Qainar Journal of Social Science. - 2022. - № (4). – С. 35-48. (In Russ.) https://doi.org/10.58732/2958-7212-2022-4-35-48

3. Regional policy measures to promote diversification and productivity growth in Kazakhstan in Belarus. OECD Publishing, Paris. – 2020. (In Russ.) www.oecd.org/eurasia/competitiveness-programme/central-asia/Regional-Policies-to-Support-Diversification-and-Productivity-Growth-in-Kazakhstan-RUS.pdf.

4. The Republic of Kazakhstan: Joint program of the Government of Kazakhstan and the Asian Development Bank for the exchange of knowledge and experience, Phase 4 "Study of regional inequality in Kazakhstan". (In Russ.).

5. Asian Delevopment Bank. Prepared by Andres Rodriguez-Pose and Federico Bartalucci. For the Ministry of National Economy. Project number: 54093-001. December 2021. https://www.adb.org/sites/default/files/project.

6. Turekulova, D.M., Aidarkhanova, B.B. Beisengaliev, E.B. Esturlieva, A.I. Modern socio-economic development of the regions of the Republic of Kazakhstan// Kazakh Economy, karzhi, zhane Halykaralyk sauda universitetinin Zharshysy, 2022.- No.1 (46) – C. 84-91. (In Russ.) https://doi.org/10.52260/2304-7216.2022.1(46).11

7. Alipbeki O.A., Makenova S.K., Agumbayeva A.E., Soltan G.Zh. The interrelation of agricultural and industrial sectors in the regions of Kazakhstan on the basis of natural zoning and integration of declarative, spatial and temporal data, indicators of sustainable development// Bulletin of Science of the Kazakh Agrotechnical University named after S.Seifullin (interdisciplinary). - 2022. - №2 (113). – C.56-66.

8. Nurpeisova, A.A., Esymkhanova, Z.K. The influence of innovative factors on the innovative development of the regions of Kazakhstan. (In Russ.) "Turan" universitetinin khabarshysy"gylym journals. - 2020. - No. 4(88). - C.195-201. https://doi.org/10.46914/1562-2959-2020-1-4-195-201

9. Zhailauov E.B., Smybyshev D.N., Petrenko E.S., Kenzhebekov N.D. Evaluation of the effectiveness of the state regional policy of the Republic of Kazakhstan. (In Russ.)Journal of international economic affairs. Journal "Economic Relations" Volume 10, Number 3, July–September 2020, Moscow, "First Economic Publishing House" 2020

10. Nadyrov, Sh. M. Karataev, M. A. Structural shifts in the economic development of the regions of Kazakhstan for the period 2011-2030 //Bulletin of St. Petersburg State University. – No. 2. – C.114-117. (In Russ.)

11. Harris D. The Market as a Factor in the Localization of Industry in the United States, Annals of the Association of American Geographers. – 1954. – No. 44(4). – C. 315-348. https://doi.org/10.1080/00045605409352140

12. Pred A.R. The Spatial Dynamics of U.S. Urban -Industrial Growth. 1800-1914. Cambridge: MIT Press, 1966.

13. Jovanovic M. N. Global Location of Firms and Industries// Journal of Economic Integration. - 2003. - No. 18(1). – C. 60-104

14. Fujita M., Krugman P. On the evolution of hierarchical urban systems // European Economic Review. – 1999. - Vol. 43, Issue 2. – P. 209-251. https://doi.org/10.1016/S0014-2921(98)00066-X

15. Lungin In. Economic growth in China. Spatial and economic analysis// Spatial Economics. – 2005. - No. 1. - C. 133-152. (In Russ.)

16. Bureau of National Statistics, Agency for Strategic Planning and Reforms of Kazakhstan. – 2022. Available: https://new.stat.gov.kz/ru/industries/economy/national-accounts/dynamic-tables/ (In Russ.)