Қазақстанның еңбек нарығындағы гендерлік айырмашылықтар және олардың экономикалық өсуге әсері

Еңбек нарығындағы гендерлік теңсіздік мәселесі адами капиталды толық пайдалануды және тұрақты экономикалық өсудің әлеуетін шектейтін маңызды әлеуметтік-экономикалық фактор болып қала береді. Зерттеудің мақсаты – жалақыдағы гендерлік айырмашылықтың динамикасын бағалау және оның ЖІӨ мен инфляциямен өзара байланысын эмпирикалық тұрғыдан тексеру 2019– 2023 жж.. Әдістемелік негіз ретінде дескриптивтік және салыстырмалы статистикалық талдау, жалақыдағы гендерлік айырмашылық коэффициентін (GPG) есептеу, сондай-ақ айырмашылық деңгейі мен макроэкономикалық көрсеткіштер арасындағы тәуелділікті айқындауға бағытталған корреляциялық-регрессиялық талдау қолданылды. Бастапқы деректер ретінде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика бюросының мәліметтері, ресми жинақтар мен ерлер мен әйелдердің орташа жалақылары бойынша ашық дереккөздер пайдаланылды. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, 2019 жылы әйелдердің жалақысы ерлерге қарағанда орта есеппен 24–27 % төмен болды, ал 2023 жылға қарай айырмашылық 21 %-ға дейін қысқарды, бұл табыстардың біртіндеп жақындағанын білдіреді. Дегенмен, кейбір салаларда (құрылыс, өнеркәсіп, қаржы) айырмашылық 30 %-дан асады, ал білім беру және денсаулық сақтау сияқты әлеуметтік бағыттағы салаларда ол 15–18 %-ға дейін төмендеді. Талдау нәтижесінде ЖІӨ динамикасы мен гендерлік айырмашылық деңгейі арасында орташа теріс корреляция анықталды (r ≈ –0.45), бұл табыс теңдігінің экономикалық жағдайға ішінара тәуелді екенін көрсетеді. Сонымен, оң үрдістерге қарамастан, гендерлік теңсіздікті жою үшін жалақының ашықтығын арттыруға, әйелдердің жоғары жалақылы секторларға қолжетімділігін кеңейтуге және инклюзивті корпоративтік мәдениетті қалыптастыруға бағытталған кешенді әлеуметтік саясат қажет.

1. Alpysbayev, K., Mukhamadiyeva, A., Kanabekova, M., Orazgaliyeva, A., & Elmira, B. (2024). Gender analysis of the global labour market and comparative analysis of Kazakhstan, 2019– 2021. Applied Econometrics and International Development, 24(1), 1-18

2. Álvarez, B., & Miles-Touya, D. (2016). Time Allocation and Women’s Life Satisfaction: Evidence from Spain. Social Indicators Research, 129, 1207-1230. https://doi.org/10.1007/S11205-015-1159-3

3. An, S., Chan, C.K., & Kaukenova, B. (2018). Families in Transition: Parental Perspectives of Support and Services for Children with Autism in Kazakhstan. International Journal of Disability, Development and Education, 67, 28 - 44. https://doi.org/10.1080/1034912X.2018.1499879

4. Barbieri, P.N., Cutuli, G., Guetto, R., & Scherer, S. (2019). Part-time employment as a way to increase women’s employment: (Where) does it work? International Journal of Comparative Sociology, 60, 249 – 268. https://doi.org/10.1177/0020715219849463

5. Beisembayev, G. (2025). Gender Inequality in Kazakhstan’s Oil and Gas Sector: Determinants and Regional Dynamics. Eurasian Journal of Gender Studies, 2(2), 55–65. https://doi.org/10.47703/ejgs.v2i2.45

6. Bureau of National Statistics. (2024). Bureau of National Statistics of the Republic of Kazakhstan. Retrieved January 30, 2025 from https://stat.gov.kz/en

7. Erickcek, G.A. (2019). Earnings and Career Advancement Possibilities for Low-Wage Workers. Economic Development Quarterly, 33, 71 - 75. https://doi.org/10.1177/0891242419847536

8. He, G., & Wu, X. (2019). Foreign Domestic Helpers Hiring and Women’s Labor Supply in Hong Kong. Chinese Sociological Review, 51, 397 - 420. https://doi.org/10.1080/21620555.2019.1630814

9. ILO. (2023). Global wage report 2022-23: The impact of inflation and COVID-19 on wages and purchasing power. https://doi.org/10.54394/ZLFG5119

10. Kireyeva, A.A., Kenzhegulova, G.K., Satpayeva, Z.T., Imangali, Z.G., & Amirova, A. (2022). Assessment of the participation of women volunteers in the palliative care system in Kazakhstan. Problems and Perspectives in Management, 20(4), 483-495. http://dx.doi.org/10.21511/ppm.20(4).2022.36

11. Kireyeva, A.A., & Kenzheali, Y. (2024). Assessment of the Global Experience of Strategies for Gender Asymmetry Reduction. Eurasian Journal of Economic and Business Studies, 68(1), 19–31. https://doi.org/10.47703/ejebs.v68i1.342

12. Kredina, A., Yusupova, S., Haris, M., & Kuanova, L. (2024). Female Employment in Kazakhstan: a Comparative Analysis. Eurasian Journal of Gender Studies, 1(1), 15-24. https://doi.org/10.47703/ejgs.v1i1.5

13. Kuanova, L., & Anessova, A. (2024). Gender Disparities in Kazakhstan’s Labor Market: Evidence from the Quality Employment. Eurasian Journal of Economic and Business Studies, 68(3), 95-100. https://doi.org/10.47703/ejebs.v68i3.423

14. Lipovka, A.V., & Nugmanova, M.S. (2024). The role of gender in personnel recruitment for leadership positions at private enterprises. Central Asian Economic Review, 5, 137-153. (In Russ.) https://doi.org/10.52821/2789-4401-2024-5-137-153

15. Meurs, M., Nugmanova, M., Salimzhanova, A., & Marvin, S.R. (2021). Gender Regime and Women’s Employment in Kazakhstan. Comparative Economic Studies, 63, 603 - 622. https://doi.org/10.1057/s41294-021-00173-0

16. Mukhamadiyeva, A.A., Baikenov, Z.Y., Bordiyanu, I., & Alpysbayev, K.S. (2024). Gender inequality in Kazakhstan’s labor market. Lomonosov Economics Journal, 5, 217-239. https://doi.org/10.55959/msu0130-0105-6-59-5-11

17. OECD. (2017). Gender Policy Delivery in Kazakhstan, OECD Public Governance Reviews, OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264280359-en

18. Olzhebayeva, G. (2024). Gender Inequality and Economic Efficiency: The Case of Kazakhstan. Eurasian Journal of Gender Studies, 1(2), 17-27. https://doi.org/10.47703/ejgs.v1i2

19. Warren, T., & Walters, P. (1998). Appraising a Dichotomy: A Review of ‘Part‐time/Full‐time’ in the Study of Women's Employment in Britain. Gender, Work and Organization, 5, 102-118. https://doi.org/10.1111/1468-0432.00049