Қазақстанның ШЫҰ құрамындағы рөлдік орны мен стратегиялық үлесін зерттеу

Мақалада Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымындағы (ШЫҰ) рөлінің эволюциясы 2001–2025 жж. аралығында елдің ұйымға қатысуының экономикалық және институционалдық әсерлеріне баса назар аудара отырып бағаланады. Зерттеудің мақсаты – көпжақты сыртқы саясат пен экономикалық дипломатия құралдарының сауда, инвестициялар және институционалдық бастамалар сияқты өлшенетін нәтижелерге қалай айналғанын зерттеу. Әдіснамалық тұрғыдан зерттеу оқиғаларды талдауға (негізгі шешімдер мен төрағалық ету кезеңдерінің хронологиясы), ШЫҰ коммюникелері мен шешімдеріне және ұлттық стратегияларға контенттік талдау жүргізуге, сыртқы сауда мен тікелей шетелдік инвестицияларға сипаттамалық статистиканы қолдануға, сондай-ақ кезеңдер бойынша салыстырмалы талдауға сүйенеді. Эмпирикалық база 2021–2024 жж. ҚР Ұлттық статистика бюросының сыртқы сауда бойынша ресми деректерін, уәкілетті органдардың баспасөз релиздерін және ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының саммиттері мен мәлімдемелерінің ашық материалдарын қамтиды. Негізгі нәтижелер: 2023 ж. Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 139,8 млрд. АҚШ долларын құрады, бұл 2022 ж. деңгейден 3,2%-ға жоғары; ШЫҰ елдерімен сауда көлемі жылдық есеппен 7,5%-ға өсті; елде ШЫҰ елдерінің капиталы бар 29 мыңнан астам компания және 5 мыңнан астам бірлескен кәсіпорын жұмыс істейді. Мәдени алмасу саласында Қазақстан екіжақты мәдени ынтымақтастықтың маңызды орталығына айналды. Елдің сыртқы саясаты теңгерімді және прагматикалық көпжақтылыққа негізделген және ол ШЫҰ-ны өзінің халықаралық беделін арттыру үшін пайдаланады. Алайда ұйымның құрамының кеңеюі ішкі үйлестіру мәселелерін туындатып, геосаяси бәсекелестікті күшейтеді.

1. Xu T. Sustainable Development of the SCO in the Context of Global Changes // Russian Journal. – 2025. – No. 2. – P. 47–59.

2. Cooper A.F. Niche Diplomacy: A Conceptual Overview // Niche Diplomacy: Middle Powers after the Cold War. — London: Palgrave Macmillan, 1997. – P. 1–24.

3. Cooper A.F., Higgott R.A., Nossal K.R. Relocating Middle Powers: Australia and Canada in a Changing World Order. – Vancouver: UBC Press, 1993. – 232 p.

4. Xiao B., Zhang X.H. A Milestone in SCO History: Significance of the Astana Summit and Further Organizational Expansion // World Knowledge. – 2024. – No. 14. – P. 34-35.

5. Amrebayev A., Ni W.Q. Contemporary International Situation and the Changing Role of the SCO: Kazakhstan Perspective // Russian Studies. – 2021. – No. 04. – P. 95-119.

6. Su C. Theoretical Construction of SCO Security Cooperation, Practical Actions, and China«s Contributions // Russian Journal. – 2022. – No. 06. – P. 93-106.

7. Zeng X.H., Du J.M. An Analysis of China-Central Asia Cooperation in Practicing the Global Security Initiative // Jilin University Journal of Social Sciences. – 2025. – No. 03. – P. 129-140.

8. Wang C.G. SCO Countries Jointly Building the "Polar Silk Road": Opportunities, Challenges, and Pathways // Eurasian Economy. – 2025. – No. 02. – P. 28-43.

9. Lyu J.Q., Li L. et al. Talent Cultivation for High-Quality Belt and Road Development: Lessons from Luban Workshop Construction in Central Asia // Vocational Education Research. – 2024. – No. 11. – P. 5–11.

10. Chen Y.Z., Wu R.B. Shared Goals, Identity Formation, and Implementation Paths of the "New Kazakhstan" Concept // Regional Studies Journal. – 2025. – No. 1. – P. 77–97.

11. Wang C.S., Wang S.C. Dispute Resolution Mechanisms Within the SCO: An Analytical Framework // Xinjiang University Journal (Philosophy & Social Sciences). – 2022. – No. 3. – P. 48 –56.

12. Zeng X.H., Luo J. Development Model of the SCO: Core Content and Strategic Value // Social Sciences: Abstract Journal. – 2025. – No. 1. – P. 65.

13. Zeng X.H., Wang Z.H. "Offset Competition": New Trends in Great Power Interactions in Central Asia // Russia and the Modern World. – 2024. – No. 6. – P. 23 – 48.

14. Dai W.L. The Rise of Middle Powers and the Transformation of International Order // Contemporary World. – 2025. – No. 2. – P. 55–60.

15. Zhu Y.B., Li H. SCO’s Role in Global South Development: Drivers, Foundations, and Pathways // China and the Modern World. – 2024. – No. 3. – P. 14–23