Негізгі құралдар: бухгалтерлік және салықтық есепте тану және көрсету

Негізгі құралдар (ОЖ) кез-келген компанияның активтерінің құрылымында басты орын алады, өйткені олар ұйымның негізгі қызметін қамтамасыз етеді. Қаржылық есептіліктің сапасы фа-ны салық және бухгалтерлік есепте бағалау мен танудың дәлдігіне байланысты, сонымен қатар қаржылық нәтижеге және басқару шешімдерін қабылдауға әсер етеді. Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп әдіснамасын жетілдіру және есептілікті үйлестіру бойынша ұсыныстар әзірлеу мақсатында ФА-ны бухгалтерлік есепте тану мен көрсетудің теориялық және практикалық аспектілерін талдау және ашу болып табылады.Зерттеу мақсаттарына жету үшін құқықтық және салыстырмалы талдау, логикалық құру, жүйелеу және жалпылау әдістері қолданылды. Зерттеу барысында бухгалтерлік есепте ФА тану тәсілдеріндегі айырмашылықтар анықталды. Зерттеу нәтижелері бойынша келесі негізгі нәтижелер анықталды: бухгалтерлік есепте қаржылық активтерді танудағы айырмашылықтар; амортизация әдістері; активтерді есептен шығару және шығару тәсілдерін біріздендіру қажеттілігі; қаржылық нәтижелерге әсері. Сонымен қатар, мақалада бухгалтерлік есеп мақсаттары үшін FA тұжырымдамасының мәні ашылады. FA бухгалтерлік есепті әзірлеу тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар беріледі. Алайда, көптеген шешілмеген мәселелер қалады, әсіресе активтердің тозуы, олардың құнсыздануы және ұйымның қаржылық көрсеткіштеріне әсері, сондай-ақ тиісті практикалық шешімдерді іздеу, жаңа инновациялық құралдарды енгізу қажеттілігі. Сондықтан осы бағыттағы ғылыми зерттеулерді жалғастыру бізге ФА бухгалтерлік есептің ерекшеліктері туралы түсінігімізді тереңдетуге мүмкіндік береді.

1. Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 31 января 2013 года № 50 «Об утверждении Национального стандарта финансовой отчетности» (с изменениями по состоянию на 22.10.2021 г.) [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://online.zakon.kz/ (қаралған күні: 13.08.2025).

2. Нуржанова Ж. Фиксированные активы: выбытие // Файл бухгалтера. – 2021. – 13 октября. – № 10. – С. 81–85.

3. Калдаярова А. С. Фиксированные активы: особенности налогового учета // Файл бухгалтера. – 2022. – 10 августа. – № 18. – С. 19–25.

4. Абрамова П. Что такое фиксированные активы и группы фиксированных активов. Как вести их налоговый учет [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://buh.mcfr.kz/article/588-fiksirovannye-aktivy (қаралған күні: 13.08.2025).

5. Светлакова А. А. Налоговый учет фиксированных активов // Бухгалтер и право. – 2022. – № 11. – С. 12–18.

6. Серикбаева Н. Как вести учет фиксированных активов [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://glavbuh.mcfr.kz/?btx=7801408&utm_campaign=red_block_content_vrezka_button&utm_content=art&utm_medium=refer&utm_source=buh.mcfr.kz&utm_term=588#/document/16/201350/dfas6tkm3s/ (қаралған күні: 13.08.2025).

7. Cui C., Harrison J., Ng F., Xie X. Data envelopment analysis and accounting measures // Annals of Operations Research. – 2025. – P. 1–24. – DOI: 10.1007/s10479-025-06533-8.

8. Vitkova E., Korytarova J., Kocourkova G. The Impact of Estimated Depreciation of Infrastructure Assets on Sales Profitability // Water. – 2025. – Vol. 17, No 3. – Art. 393. – DOI: 10.3390/w17030393.

9. Кодекс Республики Казахстан от 25 декабря 2017 года № 120-VI «О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.01.2025 г.) [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36148637 (қаралған күні: 13.08.2025).

10. ҚЕХС (IAS) 16 «Основные средства» [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://www.ifrs.org/issued-standards/list-of-standards/ (қаралған күні: 13.08.2025).

11. Калденбергер А. Учет фиксированных активов [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://cdb.kz/sistema/biblioteka-bukhgaltera/articles/uchet-fiksirovannykh-aktivov-9980/?login=yes&CODE=uchet-fiksirovannykh-aktivov-9980&s= (қаралған күні: 13.08.2025).

12. МСФО (IAS) 38 «Нематериальные активы» [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://www.ifrs.org/issued-standards/list-of-standards (қаралған күні: 13.08.2025).

13. Нурпеисова А. А. Как определяется группа фиксированных активов в налоговом учете? // Бухучет на практике. – 2022. – № 12. – С. 41–48.

14. Абдульдинова А. С., Косячная И. В. Как вести налоговый учет фиксированных активов [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://glavbuh.mcfr.kz/#/document/16/220507/dfasxevl52/?of=copy-bdccc8765c (қаралған күні: 13.08.2025).

15. Материалдық емес активтерді есепке алу [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://cdb.kz/sistema/biblioteka-bukhgaltera/articles/glava-5-uchet-nematerialnykh-aktivov/?sphrase_id=297417 (қаралған күні: 13.08.2025).

16. Негізгі құралдарды есепке алу [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://cdb.kz/sistema/biblioteka-bukhgaltera/articles/uchet-osnovnykh-sredstv/?sphrase_id=297417 (қаралған күні: 13.08.2025).

17. Джумаева Г. А. Совершенствование учета долгосрочных активов на основе международных стандартов бухгалтерского учета // Экономика и социум. – 2023. – № 5-2 (108). – С. 665–669.

18. Андрианова Ю. В. Особенности классификации и оценки стоимости фиксированных материальных активов в соответствии с МСФО // Гуманитарные, социально-экономические и общественные науки. – 2021. – № 4. – С. 197–199.

19. Нургалиева Р. Н., Верига Ю. А., Коба Е. В. О применении в учете МСФО (IFRS) 5 «Долгосрочные активы, предназначенные для продажи, и прекращенная деятельность» // Вестник университета «Туран». – 2023. – № 2. – С. 26–37. – DOI: 10.46914/1562-2959-2023-1-2-26-37.