Телемедицина эволюциясы және оның Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесіндегі дамуы

   Бұл мақала денсаулық сақтаудағы цифрлық инновация ретінде телемедицинаның эволюциясы мен қазіргі рөлін қарастырып, оның ұлттық денсаулық сақтау жүйелеріне интеграциялануына баса назар аударады. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып, пациенттер мен медицина қызметкерлері арасында қашықтан өзара әрекеттесуге мүмкіндік беретін телемедицина қолжетімді және үнемді денсаулық сақтау қызметтеріне сұраныстың өсуіне байланысты өзекті бола түсуде. Зерттеу телемедицинаға жаһандық қызығушылықты көрсетеді, бұл Scopus дерекқорында «телемедицина және денсаулық сақтау» және «телемедицина және қызметтер» сияқты іздеу терминдері үшін индекстелген академиялық жарияланымдар санының өсуінен көрінеді. Мақалада денсаулық сақтау шығындарының өсуіне байланысты қиындықтарға тап болған Қазақстандағы телемедицинаның дамуына назар аударылады.

   Зерттеудің мақсаты – телемедицинаның тарихи траекториясын зерттеу және оның Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесінде қолданылуын бағалау.

   Ұлттық телемедицина желісінің (ҰТМЖ) жұмыс істеуіне, оның ішінде жүйеге қосылған медициналық мекемелердің санына және оны енгізудің ағымдағы ауқымына ерекше назар аударылады. Талдау телемедицина интеграциясының тиімділігіне әсер ететін институционалдық және инфрақұрылымдық аспектілерді де қарастырады, мысалы, техникалық ресурстардың, адами капиталдың және нормативтік базаның қолжетімділігі. Зерттеу Қазақстандағы телемедицина бойынша ағымдағы және жан-жақты деректердің жоқтығымен шектелді, бұл ағымдағы оқиғалар мен тенденцияларды талдауды қиындатты. Соған қарамастан, нәтижелер Қазақстандағы денсаулық сақтауды жаңғыртудың стратегиялық құрамдас бөлігі ретінде телемедицинаға одан әрі инвестициялаудың маңыздылығын көрсетеді.

1. Pereáñez J. A. G. Ethical and legal arguments about telemedicine in Colombia // Journal of Computer and Communications. - 2017. – Vol. 5, No. 3. – P. 116–128.

2. Kobrinskii B. A. E-Health and Telemedicine: Current State and Future Steps // E-Health Telecommunication Systems and Networks. – 2014. – Vol. 3. – P. 50–56.

3. Haleem A., Javaid M., Singh R. P., Suman R. Telemedicine for healthcare: Capabilities, features, barriers, and applications // Sensors International. – 2021. – Vol. 2. – 100117.

4. Talal A. H., Sofikitou E. M., Jaanimägi U., Zeremski M., Tobin J. N., Markatou M. A framework for patient-centered telemedicine: application and lessons learned from vulnerable populations // Journal of Biomedical Informatics. – 2020. – Vol. 112. – 103622.

5. Pereáñez, J. A. G. Ethical and legal arguments about telemedicine in Colombia // Journal of Computer and Communications. – Vol. 5, No. 3. – P. 116-128.

6. Vo A.H., Brooks B., Ee M., Farr R., Raimer B.G. Benefits of Telemedicine in Remote Communities & Use of Mobile and Wireless Platforms in Healthcare. – 2011.

7. Ivanova J., Cummins M. R., Ong T., Soni H. C., Barrera J. F., Wilczewski H., Welch B. M., Bunnell B. E.Regulation and Compliance in Telemedicine: Viewpoint // Journal of Medical Internet Research. – 2023. – Vol. 27. – e53558.

8. Kizito M., Mugabi E. N., Ford S., Holtz B. E., Hirko K. A. Characterizing Telehealth Barriers and Preferences to Promote Acceptable Implementation Strategies in Central Uganda: Multilevel Formative Evaluation // JMIR Formative Research. – 2025. – Vol. 9. – P. 1–12.

9. Suleiman T. A., Adinoyi A.Telemedicine and Smart Healthcare – the Role of Artificial Intelligence, 5G, Cloud Services, and Other Enabling Technologies // International Journal of Communications, Network and System Sciences. – 2023. – Vol. 16, No. 3. – P. 31–51.

10. Hussain A., Umair M., Khan S., Alonazi W. B., Almutairi S.S., Malik A. Exploring sustainable healthcare: innovations in health economics, social policy, and management// Heliyon. - 2024. – Vol. 10(13).

11. Adel H. M., Khaled M., Yehya M. A., Elsayed R., Ali R. S., Ahmed F. E. Nexus Among Artificial Intelligence Implementation, Healthcare Social Innovation, and Green Image of Hospitals’ Operations Management in Egypt // Cleaner Logistics and Supply Chain. – 2024. – Vol. 11. – 100156.

12. Zhang L., Bullen C., Chen J. Digital Health Innovations to Catalyze the Transition to Value-Based Health Care // JMIR Medical Informatics. – 2025. – Vol. 13. – e57385.

13. Strehle E. M., Shabde N. One Hundred Years of Telemedicine: Does This New Technology Have a Place in Paediatrics? // Archives of Disease in Childhood. – 2006. – Vol. 91, No. 12. – P. 956–959.

14. Shirzadfar H., Lotfi F. The Evolution and Transformation of Telemedicine // Journal of Biosensors and Bioelectronics. – 2017. – Vol. 3, No. 4. – P. 303–306.

15. Salehahmadi Z., Hajialiasghari F. Telemedicine in Iran: Chances and Challenges // World Journal of Plastic Surgery. – 2013. – Vol. 2, No. 1. – P. 18–25.

16. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. Демографическая статистика. 2025 [Электронный ресурс] . – Режим доступа: https://stat.gov.kz/ru/industries/social-statistics/demography/publications/184901/

17. Национальный научный центр развития здравоохранения и Центр экономических исследований и совершенствования финансирования здравоохранения 2025 [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://nrchd.kz/files/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B5%202023/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B9_%D0%98%D0%BD%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%B1%D1%8E%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BD%D1%8C%202022.pptx

18. Официальный сайт Республиканского центра электронного здравоохранения. Раздел: Проекты. 2025 [Электронный ресурс] . – Режим доступа: https://rcez.kz/telemedicine.

19. Информационный обзор по передовому опыту. Телемедицина в Казахстане. 2025 [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/345902/WHO-EURO-2018-3388-43147-60413-rus.pdf?sequence=3

20. О внесении изменений в постановление Правительства Республики Казахстан от 24 ноября 2022 года № 945 «Об утверждении Концепции развития здравоохранения Республики Казахстан до 2026 года» 2025 [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2200000945

21. European Comission. Market study on telemedicine. 2018. 2025 [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://health.ec.europa.eu/system/files/2019-08/2018_provision_marketstudy_telemedicine_en_0.pdf