Қазақстан халқының демографиялық болжамы: даму әдістемесі мен перспективалары

Демографиялық процестердің жағдайы мен болашағы елдің дамуы үшін өте маңызды, өйткені бұл параметрлердің өзгеруі қоғам мен экономиканың басқа салаларында өзгерістерге әкеледі. Мақаланың мақсаты-әлеуметтік-экономикалықдаму ерекшеліктерін ескере отырып, Қазақстандағы демографиялық жағдайды болжау. Демографиялық көрсеткіштерді болжау бірнеше әдістермен жүзеге асырылады, атап айтқанда когорт-компонент. Халықтың саны мен құрылымының болжамдары демографиялық процестердің тенденцияларын, олардың әлеуметтік-экономикалық процестермен себеп-салдарлық байланыстарын талдау негізінде жасалған. Бастапқы деректер ретінде 2009 және 2021 жылдардағы ресми демографиялық статистика мен республикалық халық санағының деректері пайдаланылды. Сондай-ақ, есептеулер балама әдістермен ұсынылған: перспективалар мен орын ауыстыру әдістерін қолдана отырып және орташа өсу коэффициентін, экспоненциалды қисық формулаларды, табиғи және механикалық орын ауыстыруларды, екінші және үшінші дәрежелі Көпмүшелерді қолдана отырып, халық санының болжамдары. Алынған нәтижелер Қазақстан халқының жалпы саны, оның жас және гендерлік құрылымы туралы деректерді қамтиды.

1. Klupt, M. A. Demography of the regions of the Earth //Saint Petersburg: Piter. – 2008.

2. Nikitina S. Yu. Improving the statistical methodology of population forecasting under conditions of lack of demographic data: dis. – Moscow State University. MV Lomonosov (MSU), 2009. (In Russ).

3. Lopaeva V. A. Forecasting of demographic processes in the conditions of formation of inter-territorial socio-economic communities: dis. – Institute of Economics, Ural Branch of the Russian Academy of Sciences, 2010. (In Russ).

4. Alkema L. Chao, F., You, D., Pedersen, J., Sawyer, C. C. National, regional, and global sex ratios of infant, child, and under-5 mortality and identification of countries with outlying ratios: a systematic assessment // The Lancet Global Health. – 2014. – Т. 2. – №. 9. – С. e521-e530. https://doi.org/10.1016/s2214-109x(14)70280-3

5. Alkema L. Raftery, A. E., Gerland, P., Clark, S. J., Pelletier, F. Estimating trends in the total fertility rate with uncertainty using imperfect data: Examples from West Africa //Demographic research. – 2012. – Т. 26. – №. 15. https://doi.org/10.4054/DemRes.2012.26.15

6. Alkema L. Raftery, A. E., Gerland, P., Clark, S. J., Pelletier, F., Buettner, T., Heilig, G. K. Probabilistic projections of the total fertility rate for all countries //Demography. – 2011. – Т. 48. – №. 3. – С. 815-839. https://doi.org/10.1007/s13524-011-0040-5

7. Golod S. I. Sociological and demographic analysis of the state and evolution of the family // Sociological research. - 2008. - T. 7. - №. 1. - С. 40-49.

8. Karpova V. M. Scenarios for the development of population aging processes depending on demographic policy // Sociology: methodology, methods, mathematical modeling. - 2009. - № 29. - С. 86-108. (In Russ).

9. Tabeau E. A review of demographic forecasting models for mortality //Forecasting mortality in developed countries: insights from a statistical, demographic and epidemiological perspective. – 2001. – С. 1-32. https://doi.org/10.1007/0-306-47562-6_1

10. Girosi F., King G. Demographic forecasting. – Princeton University Press, 2008. https://doi.org/10.1017/S1474747210000181

11. Booth H., Tickle L. Mortality modelling and forecasting: A review of methods //Annals of actuarial science. – 2008. – Т. 3. – №. 1-2. – С. 3-43. https://doi.org/10.1017/S1748499500000440

12. Cairns, A. J. G., Blake, D., Dowd, K., Coughlan, G. D., Epstein, D. & Khalaf- Allah, M. Mortality density forecasts: An analysis of six stochastic mortality models //Insurance: Mathematics and Economics. – 2011. – Т. 48. – №. 3. – С. 355-367. https://doi.org/10.2139/ssrn.1340353

13. Stoeldraijer L. et al. Impact of different mortality forecasting methods and explicit assumptions on projected future life expectancy: The case of the Netherlands //Demographic Research. – 2013. – Т. 29. – С. 323-354. https://doi.org/10.4054/DEMRES.2013.29.13

14. Lee R. D., Carter L. R. Modeling and forecasting US mortality //Journal of the American statistical association. – 1992. – Т. 87. – №. 419. – С. 659-671. https://doi.org/10.1080/01621459.1992.10475265

15. Shang H. L., Booth H., Hyndman R. J. Point and interval forecasts of mortality rates and life expectancy: A comparison of ten principal component methods //Demographic Research. – 2011. – Т. 25. – С. 173-214. https://doi.org/10.4054/DEMRES.2011.25.5

16. Raftery A. E. et al. Bayesian probabilistic projections of life expectancy for all countries //Demography. – 2013. – Т. 50. – №. 3. – С. 777-801. https://doi.org/10.1007/s13524-012-0193-x

17. Amosov IN Indicators of the demographic crisis in the context of the national security of the Russian Federation //Army and society. - 2009. - no. 4. - S. 36-42.

18. Klupt, M. A. Demographic agenda of the 21st century: theories and realities // Socis. – 2010. – №. 8 – С. 60–71.

19. Volkov A.G. Demographic policy. - M.: Finance and statistics, 2008. (In Russ).

20. Koshanov A. K., Chulanova Z. K. Some approaches to assessing the state of human capital (on the example of Kazakhstan) // Bulletin of the Moscow University. Series 6: Economy. – 2021. – №. 4. - S. 49-72. https://doi.org/10.38050/01300105202143 (In Russ).

21. Shouven J. B. (ed.). Demography and the Economy. – Chicago: University of Chicago Press, 2011.

22. Denton Frank T., Spencer Byron G. Population Change and Economic Growth: The long Term Outlook // SEDAP Research Paper No. 102. – 2003.

23. He Ch. Overview report on modernization in the world and China (2001- 2010): per. from English. under the general editorship. NI Lapina; foreword NI Lapin, GA Tosunyan // NI Lapin. – 2011. (In Russ).

24. United Nations Database, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. World Population Prospects 2019: Methodology of the United Nations Population Estimates and Projections. – 2019.

25. Bureau of National Statistics (2021) [updated October 10, 2021; cited November 30, 2021]. Available: http://www.stat.gov.kz